فروش ملکه کارنیکا
آموزش

سیستم اجتماعی در کلنی زنبور عسل

یکی از خصوصیات منحصر به فرد حشره زنبور عسل, تشکیلات بسیار پیشرفته اجتماعی آن است. هدف اصلی یک چنین سیستمی بالا بردن بازده فعالیت کلنی با تقسیم کار و افزودن طول عمر ملکه است. یک کلنی زنبور عسل در عمل به منزله یک فرد است. غذا تهیه می کند و مصرف می نماید, از خود دفاع می کند, رشد می کند و تکثیر می یابد.

یک کلنی زنبور عسل از لحاظ اجتماعی بسیار پیشرفته است و هرگز نمی میرد. اگرچه افراد یک کلنی می میرند ولی بلافاصله جایگزین می شوند. تنها در شرایط بسیار نامساعد محیط, مانند نبودن غذا است که ممکن است یک کلنی نابود شود.

مراحل تکامل زندگی اجتماعی را می توان در انواع زنبوران مشاهده کرد. زنبورهای انفرادی همچنان که از نامشان برمی آید, حشراتی هستند که با یکدیگر هیچ کاری ندارند, فقط افراد نر و ماده جفتگیری می کنند. افراد ماده تخم های خود را در محل های مخصوصی پخش می کنند و نوزادان پس از خروج از تخم برای تغذیه و ادامه حیات به خود وابسته اند.

بعضی از زنبوران انفرادی یک قدم جلوتر می روند و زنبورهای ماده پس از جفتگیری به جستجوی محل مناسب می پردازند و در آن لانه می سازند. محل لانه ممکن است ساقه توخالی گیاهی خشک, داخل نی نوشابه, محل سوراخ شده توسط میخ و یا سوراخ مته به قطر 4.8 میلیمتر در داخل تخته یا الوار یا هر محفظه دیگر باشد. زنبور ماده پس از آن مقداری نوش و گرده تهیه می کند و آن را به صورت قرص یا گلوله ای در ته سلولی که ساخته است قرار می دهد و روی آن یک تخم می گذارد.

این توده مخلوط شده نوش و گرده گل ذخیره غذایی برای لارویست که از این تخم خارج می شود و در روی آن سلول دیگری بنا شده و توده دیگری از گرده و نوش گل و یک تخم در آن جای داده می شود. این عمل تکرار می شود تا اینکه سوراخ یا محفظه کاملا بسته شود. حشره ماده تا پایان عمر در حالی که هرگز بچه های خود را نمی بیند به لانه سازی و تخمریزی ادامه می دهند. زنبوران این گروه انبوه زنبوری هستند. اگر چه زندگی توده ای ندارند ولی در مجاورت هم زندگی می کنند.

بعضی از زنبورهای انفرادی از گرده افشان های بسیار موثرند و تلاش می شود که برای آنها لانه مصنوعی ساخته شود. نی هایی که برای نوشیدن مایعات بکار می رود و یا سوراخ هایی که به وسیله مته های 4.8 میلی متری در تخته ایجاد می شود, لانه بسیار مناسبی هستند. این تخته ها یا دسته های نی را در مزارع مجاور کشتزارهای یونجه که به گرده افشانی زنبوران احتیاج مبرم دارد قرار می دهند.

ابتدایی ترین نوع زندگی اجتماعی در بعضی از زنبورهای خانواده halictidae مشاهده می شود. در این گروه افراد ماده آنقدر زنده می مانند تا تفریخ تخم های خود را ببینند. پس از آن حشره مادر بجای اینکه یکباره قبل از خروج از تخم غذا در اختیار نوزادان خود قرار دهد, آنها را به تدریج و هر وقت که لازم باشد با گرده و نوش گل تغذیه می کند. این نوع غذا دادن را تغذیه تدریجی بر اساس نیاز می گویند. هنگامی که غذای نوزاد یکباره در اختیار آن قرار داده می شود آن را تغذیه یکباره می نامند.

یک مرحله پیشرفته تر در زندگی اجتماعی در عده دیگری از زنبوران دیده می شود که در آنها حشره ماده در سال فقط یکبار لانه سازی را شروع می کند و توسعه آن به عهده دختران آنهاست, یعنی عده ای از زنبوران Vespidae. زنبوران ماده بارور یا ملکه پس از تفریخ تخم ها به آنها غذا می دهد تا تبدیل به حشرات کامل شوند. این نوزادان زنبوران ماده عقیم هستند که از ملکه یا مادر کوچکترند. این زنبوران که اصطلاحا کارگر گفته می شوند به مادر خود در تهیه غذا و توسعه لانه کمک می کنند. این کارگران قادر به جفت گیری نیستند. بعدها یعنی اواخر تابستان ماده های بزرگتر و افراد نر پرورش داده می شوند که پس از جفت گیری ماده ها در پناهگاه های مختلف به صورت انفرادی یا گروهی به خواب زمستانه می روند و در بهار سال بعد نسل جدیدی را به وجود می آورند. ملکه مادر, کارگران و افراد نر در پائیز می میرند و لانه در طی زمستان منهدم می شود.

مرحله پیشرفته تر در زندگی اجتماعی زنبوران در گونه های مختلف زنبور مقدس یا Bumble Bees مشاهده می شود. لانه در هر بهار به وسیله ماده های جفت گیری کرده زمستان گذران شروع به ساختن می شود. در ابتدای امر ملکه همه کارهای لازم را انجام می دهد. لانه می سازد, تخم می گذارد و به نوزادان غذا می دهد. اولین نوزادان ماده های کوچک و ناقص هستند که قادر به تولید مثل نمی باشند. این کارگران توسعه لانه, تهیه غذا و پرورش نوزادان را به عهده می گیرند و به ملکه یا مادر فرصت می دهند که فقط تخمریزی کند. به تدریج که منابع غذایی بیشتر می شود و جمعیت کلنی بالا می رود, ملکه های جوان و افراد نر ایجاد می شوند. معمولا جفت گیری ملکه های جوان, با نرهای کلنی های دیگر انجام می گیرد. در این مرحله از زندگی اجتماعی بین ملکه های جوان و کارگران تفاوت چشمگیری وجود دارد. در اینجاست که ملکه های جوان همان کارهایی را که بعدها به کارگران تفویض می شود, خود انجام می دهند. در پاییز هر سال تمام افراد کلنی می میرند, مگر ملکه های جوان جفت گیری کرده.

مرحله پیشرفته تر در زنبوران بی نیش Melipona دیده می شود. در قدیم این زنبوران در امریکای جنوبی برای تهیه عسل نگهداری می شدند. در این گروه اختلاف شغلی بین افراد به خوبی مشهود است. ملکه نمی تواند گرده و نوش گل جمع کند. کلنی چند ساله است که گاه گاهی در آنها تقسیم کلنی صورت می گیرد و به جای تغذیه تدریجی غذای نوزادان یکباره در اختیار آنان قرار می گیرد.

عالی ترین درجه زندگی اجتماعی در بال غشائیان, در زنبور عسل دیده می شود. در کلنی فرم های مختلف یعنی ملکه, کارگر و نر کاملا از هم متمایز هستند. ملکه و کارگران به طرق مختلف از هم متفاوت هستند. ملکه در حقیقت ماشین تخمگذاری است و قدرت لانه سازی, تهیه غذا و تغذیه نوزادان را از دست داده است. در زنبور عسل نوزادان به تدریج تغذیه می شوند.

در مورچگان و موریانه ها نیز زندگی اجتماعی براساس طبقه بندی افراد کلنی به خوبی آشکار است. عقیده بر این است که طبقه بندی اجتماعی در موریانه ها زودتر از زنبوران عسل و زنبوران صورت گرفته است. در این گروه, حالت های انفرادی دیده نمی شود و طبقه بندی کلنی یعنی ملکه, نر, کارگر و سرباز در آنها به خوبی مشخص است.

اینکه چرا زنبور عسل از سال های پیش توجه آدمیان را به خود جلب کرده است مسئله ای غیرعادی نیست. این زنبور, عسل تولید می کند که ماده ای شیرین و غذایی کامل است و موم را ترشح می کند که ماده مفیدی است. در کلنی خود دارای زندگی اجتماعی است که از نظر تشکیلات و تقسیم وظایف بسیار جالب است و این واقعیت که زنبور عسل دارای وسیله دفاعی چون نیش است آن را از سایر گروه های اجتماعی یعنی مورچگان و موریانه ها متمایز می سازد.

{ مرتضی اسماعیلی }

یک دیدگاه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *